Johannes Bernardus (Ben) Schröer

Door: Dennis Sietsema

Schoolmeester Johannes Bernardus (Ben) Schröer maakte gedurende zijn leven haarscherpe foto’s in en om Nieuw-Schoonebeek. De collectie glasnegatieven bestaat onder andere uit portretten van inwoners, beeldschone natuurfoto’s en foto’s van (activiteiten van) de rooms-katholieke kerk in Nieuw-Schoonebeek. De collectie bestaat uit 1266 foto’s van hoge kwaliteit uit de periode 1910-1955. Schröer had geen kinderen, dus gaf hij zijn foto’s ter bewaring aan familieleden. De foto’s werden door de familie toevertrouwd aan fotograaf Leo van Bemmelen. Deze collectie is door Van Bemmelen geschonken aan het Drents Archief en is te bezichtigen in onze beeldbank.

Levensloop

Johannes Bernardus Schröer werd geboren op 2 september 1887 in Nieuw-Schoonebeek als zoon van landbouwer Johann Heinrich Schröer en Maria Gebina Tobben. Hij was het zesde kind uit een gezin van zeven. Hij groeide op met drie oudere zussen, een oudere broer en een jongere broer. Het vierde kind van het echtpaar was op jonge leeftijd overleden en droeg dezelfde naam als Schröer. In Zwolle volgde Schröer een opleiding tot schoolmeester en in 1907 behaalde hij zijn diploma. Na een aantal omzwervingen als schoolmeester op het Amsterdamscheveld, in Overasselt en Wijchen belandde hij in 1916 als schoolhoofd in de onderwijzerswoning van de openbare school van Nieuw-Schoonebeek, aan de Europaweg 228. Later, in 1924, werd hij hoofd van de nieuwgebouwde rooms-katholieke Gerardus Majellaschool. Schröer betrok toen de bijbehorende onderwijzerswoning aan de Europaweg 147. Daar zou hij de rest van zijn loopbaan als schoolhoofd blijven wonen.

Op 1 augustus 1918 trouwde Schröer in Rijpwetering (Zuid-Holland) met Henriëtte Anna Josephina Immens, dochter van onderwijzer Karolus Franciscus Immens en Gijsberta Goverdina van Heeswijk. Van 1899 tot 1906 was haar vader hoofd van de school in Nieuw-Schoonebeek. In die periode heeft zij Schröer leren kennen. Vanaf haar huwelijk werkte ze als onderwijzeres aan de school in Nieuw-Schoonebeek. Meermaals werd zij door haar man op de gevoelige plaat vastgelegd. Ben Schröer overleed op 28 juli 1957 in het ziekenhuis in Almelo. Zijn vrouw overleed in 1984 in Coevorden. Bij leven ontving ze op 1 februari 1972 een onderscheiding in de orde van Oranje Nassau van de zilveren graad. Vermoedelijk kreeg zij deze onderscheiding voor haar inzet voor het onderwijs.

Schroër en zijn gezin waren rooms-katholiek. Hij was dan ook lid van diverse katholieke verenigingen, zoals het Wit-Gele Kruis en de St. Lebuïnusvereniging voor het onderwijs. In 1939 zat hij in de bouwcommissie voor een nieuwe rooms-katholieke kerk in Nieuw-Schoonebeek. Door de Duitse inval kwam de kerk er toen niet. Pas aan het eind van de jaren zestig werd een nieuw kerkgebouw opgeleverd. Schröer heeft het helaas nooit kunnen bewonderen. Wel liet hij mooie foto’s achter van het katholieke leven en de oude kerk van Nieuw-Schoonebeek.

Fotografie

Johannes Bernardus Schröer begon met fotograferen aan het begin van zijn loopbaan als schoolmeester, circa 1907. Hij maakte vaak foto’s van schoolklassen en zijn leerlingen. Het waren echter niet alleen kinderen die hij vastlegde. Hij maakte ook vele portretten van dorpsbewoners en familieleden. Ook staat hij zelf meermaals op de foto. Onbekend is of hij deze foto’s nam met een zelfontspanner of dat iemand anders de foto’s voor hem maakte. Schröer legde alles vast wat er in en om Nieuw-Schoonebeek gebeurde. Vaak waren de foto’s ware kunstwerkjes, omdat de personen die werden gefotografeerd op verzoek van de fotograaf poseerden.

Schröer fotografeerde ook veelvuldig landbouw en industrie. De bedrijvigheid in en rond Nieuw-Schoonebeek legde hij haarfijn vast. Van veenarbeiders en boeren tot aan de jaknikkers die na de Tweede Wereldoorlog verrezen bij Nieuw-Schoonebeek. Het palet van Schröer was zeer divers en toont een fascinerend beeld van de ontwikkelingen en gebeurtenissen in en om het dorp in de zuidoosthoek van onze provincie. Daarnaast zette Schröer rooms-katholieke kerken en activiteiten op de foto, niet alleen in Nieuw-Schoonebeek maar door heel Nederland.

Publicaties

Voor het weekblad Katholieke Illustratie was hij tussen circa 1923 en 1927 fotocorrespondent. Zo staat in de uitgave van 2 april 1924 een fotoserie van een Saksische boerenwoning en haar bewoners van de hand van Schröer. In die van 16 april 1924 staat een foto van de Palmpasenviering in Nieuw-Schoonebeek en in die van 17 september 1924 is een foto van een berkenlaan te vinden. In de uitgave van 27 mei 1925 staat een artikel over het teruggevonden tabernakel van de kerk in het Amsterdamscheveld met foto’s van zijn hand. De foto’s die geplaatst werden in het kerstnummer van 1926, kwamen later nog terecht in de Provinciale Drentsche en Asser Courant van 22 december 1934.

De natuur was ook een geliefd onderwerp van Johannes Bernardus Schröer. Meermaals deed hij met deze foto’s ook mee aan fotowedstrijden van tijdschriften. Hij won de tweede prijs met een foto getiteld ‘De palmen van het noorden’ in een fotowedstrijd van het tijdschrift Focus in november 1935. In de uitgave van 4 januari 1936 staat deze foto met compositieschets gepubliceerd. Ook deed hij in de jaren 30 geregeld mee aan fotowedstrijden van de Katholieke Illustratie, waar hij meermaals in de prijzen viel en enkele keren zelfs de eerste prijs won.

Reizen

Met zijn vrouw Ann maakte Schröer verschillende reizen. Zo zijn er enkele foto’s gemaakt in Zuid-Holland, waar zijn vrouw vandaan kwam. Foto’s van Rijpwetering, waar de familie van zijn vrouw woonde, en foto’s gemaakt op het strand van Scheveningen. Ook maakten ze een reis naar de Heilig Landstichting, een openluchtmuseum gewijd aan het leven van Jezus van Nazareth, in de gemeente Berg en Dal. In de jaren 30 reisde het stel ook door België, Duitsland, Frankrijk en Luxemburg. Een in Duitsland gemaakte foto waarop de nazivlaggen met hakenkruizen aan de gevels van gebouwen hangen toont een bijzonder beeld van een zwarte bladzijde uit de Europese geschiedenis.

Deze zwarte bladzijde was voor Schröer maar al te bekend. De reizen door Duitsland maakte hij samen met een Joodse vriend, Salomon de Jong. De Jong was in 1916 van Nieuw-Schoonebeek naar Luxemburg verhuisd, maar de mannen bleven goede vrienden. Schröer zocht zijn vriend op in Luxemburg en in de auto van De Jong reisden ze samen door Duitsland. De foto’s die Schröer maakte herinneren ons aan deze reis. In 1943 werd Salomon de Jong vermoord in concentratiekamp Sobibor, evenals zijn broer Louis en zus Roseli.

Waarde

De collectie J.B. Schröer geeft een mooi beeld van de geschiedenis van Nieuw-Schoonebeek. Deze collectie is dan ook lokaal zeer waardevol. Foto’s van bewoners, woningen en gebeurtenissen geven een historisch beeld van Nieuw-Schoonebeek. De waarde van deze collectie overstijgt het dorp. De foto’s van Schröer tonen de ontwikkeling van een traditioneel katholiek plattelandsdorp naar een aardoliewinningsgebied vol jaknikkers. Zowel het dorpsleven als de latere industrie vormen een belangrijk deel van de Nederlandse geschiedenis.

De foto’s van Schröer zijn vanwege deze historische waarde ook gebruikt voor tentoonstellingen en publicaties. In 2023 werd er op landgoed Overcingel en station Assen een duo-tentoonstelling georganiseerd door Stichting Beeldmix en de NS. Voor de tentoonstelling getiteld ‘Onherstelbaar vernieuwd’ legde de Assense fotograaf Harry Cock zijn foto’s naast die van Schröer. Over Schröer is in 2023 op onze website een webexpositie gemaakt. Deze kan hier worden bekeken. In het boek Vergeten Nederland van Gerard Kamp is een enkele foto uit de collectie Schröer ingekleurd. Deze foto van Schröer en zijn vrouw op de motor toont de waarde van deze collectie.

De gemeente Emmen beschikt ook over een collectie met foto’s van Schroër. Deze foto’s zijn te bezichtigen op hierkomjijweg.nl, de erfgoedwebsite van de gemeente Emmen.

Bronnen

Collectie meester Schröer, gemeente Emmen, Collectie Meester Schröer – Hierkomjijweg.

De Mix Fotoprojecten. ‘Onherstelbaar vernieuwd’. Geraadpleegd 15-05-2024, De Mix Fotoprojecten.

Focus.

Provinciale Drentsche en Asser Courant.

Webexpositie collectie Schröer, Drents Archief, Webexposities (drentsarchief.nl).

Nationaal Archief, 2.02.32 Inventaris van het archief van de Kanselarij der Nederlandse Orden, 1815-1994, inv.nr. 896ED.1.

Gepubliceerde foto’s

Katholieke Illustratie, 02-04-1924; 16-04-1924; 17-09-1924; 22-10-1924; 27-05-1925; 07-04-1926; kerstnummer 12-1926; 27-05-1927; 28-05-1930; 13-01-1932; 16-03-1932; 23-03-1932; 04-05-1932; 29-06-1932;  14-12-1932; 30-08-1933.

Focus, 04-01-1936.

Provinciale Drentsche en Asser Courant, 22-12-1934.

Literatuurlijst

Berg, Jurre van den. ‘Bedrieglijke weemoed’. Volkskrant.nl. 14-02-2023, Bedrieglijke weemoed (volkskrant.nl).

Borgman, J. Herman. Nieuw-Schoonebeek: boerderijen en bewoners. Nieuw-Schoonebeek: Historische Vereniging Zuidoost Drenthe, 2008.

Borgman, J. Herman. Nieuw-Schoonebeek: 150 jaar St. Bonifatius-parochie 1849-1999. Nieuw-Schoonebeek: Parochiebestuur H. Bonifatius, 1999.

Harbers, B.L. Uit het verleden van Nieuw-Schoonebeek en omgeving. Heerlen: D. v.d. Marck’s Drukkerij, 1940.

Horstman, Jan Willem. ‘Jules Renardus, de ‘zwarte meester’ van Nieuw-Schoonebeek’. In Dagblad van het Noorden, 25-05-2024, 26-27.

Kocks, Willihad. Bij het eeuwfeest van de St. Bonifaciusparochie te Nieuw-Schoonebeek. Assen: Torenlaan, 1949.