Renske van Donk doet onderzoek naar naar het leven van de gewone Drentse vrouw en schrijft hier een onderzoeksgids voor om onderzoekers op weg te helpen. De tips in dit artikel zijn uit dit onderzoek voortgekomen.
Tip 1: Het geheugen van de familie
Misschien heb je de neiging om direct de archieven in te duiken, maar vraag eerst eens informatie op bij familieleden. Wat weten zij over de familiegeschiedenis? Kennen zij de namen van voormoeders, de data waarop zij zijn geboren of zijn getrouwd? Dit kunnen handige handvatten zijn om de vrouwelijke lijn verder uit te zoeken.
Die gegevens zijn ook handig omdat je persoonsgegevens van levende personen niet in archieven kunt opzoeken. Die gegevens zijn vanwege de privacywetgeving niet openbaar. Geboorteaktes worden pas na 100 jaar, huwelijksaktes na 75 jaar en overlijdensaktes na 50 jaar vrijgegeven. Je moet dus een periode van pakweg 80 à 100 jaar zien te overbruggen. Familieleden kunnen hierbij helpen en hebben misschien ook nog wel interessant bronmateriaal dat bruikbaar is voor je onderzoek, zoals trouwboekjes, overlijdensberichten, geboortekaartjes, familieberichten die uit kranten zijn geknipt, dagboeken, brieven of foto’s.
Mocht je familie het niet weten, dan zijn hieronder nog een paar zoektips voor het vinden van gegevens uit de 20ste eeuw:
- Overlijdensadvertenties (deze kun je vinden via de kranten op Delpher, via Mensenlinq, de Nederlandse Genealogische Vereniging of CBG Centrum voor familiegeschiedenis)
- Grafstenen (Graftombe)
- Persoonskaarten en persoonslijsten. Deze bevatten informatie over in Nederland woonachtige personen die na 1938 zijn overleden. Bij het CBG Centrum voor familiegeschiedenis kun je – tegen betaling – een uittreksel van een persoonskaart aanvragen: Uittreksels PK/PL's (cbg.nl).
Tip 2: Basisgegevens verzamelen
Voor het doen van onderzoek naar de vrouwelijke lijn in een familiestamboon zijn de volgende basisgegevens van belang:
- Naam
- Achternaam (meisjesnaam/aangetrouwde naam/patroniem)
- Geboortedatum
- Woonplaats
Met deze informatie kun je er zeker van zijn dat je de juiste persoon hebt gevonden en kun je de stamboom verder uitbouwen.
Waar kun je de basisgegevens vinden?
- Vanaf 1811 kun je akten van de burgerlijke stand raadplegen: huwelijksakten, geboorteakten en overlijdensakten. Deze akten vormen een belangrijke basis voor het reconstrueren van familiegeschiedenissen en het vinden van ontbrekende schakels in je genealogisch onderzoek. Deze aktes bevatten al veel informatie, zoals het beroep van je voorouders.
- Let op! Overlijdensaktes zijn niet altijd betrouwbaar. De daarin vermelde geboortedata kloppen lang niet altijd, evenals de namen van de ouders.
- Buitenechtelijke kinderen: De geboorteakte van een buitenechtelijk kind bevat meestal alleen de naam van de moeder. Het gebeurde vaak dat een man die een ongehuwde moeder trouwde, haar kind als het zijne erkende waardoor het kind gewettigd werd. Hij hoefde niet de biologische vader te zijn, maar werd door het erkennen wel de juridische vader van het kind. De wettiging gaf men aan door een kantmelding op de geboorteakte.
- Vanaf 1850 kun je het bevolkingsregister raadplegen. Het bevolkingsregister is een waardevolle bron om de levens van je voorouders te reconstrueren en hun verhalen te ontdekken. Het bevolkingsregister geeft niet alleen namen en data, maar biedt ook context over de leefomstandigheden en sociale omgeving van je voorouders. Daarnaast geeft het bevolkingsregistermeer samenhangende informatie dan registers van de burgerlijke stand, omdat de informatie van alle inwoners bij elkaar staan. Zo vind je van alle bewoners (inclusief dienstboden en knechten):
- de voor- en achternamen;
- het geslacht;
- de geboortedatum en -plaats;
- de kerkelijke gezindheid;
- de burgerlijke staat en het beroep;
- de relatie van elke bewoner tot het gezinshoofd;
- de datum waarop men op een adres is komen wonen;
- de verhuisdatum en de nieuwe gemeente waar ze gingen wonen;
- de overlijdensdata.
- Voor 1811 ben je voor je stamboomonderzoek aangewezen op de kerkelijke trouw-, doop- en begraafregisters. Van 1600 tot 1800 waren de kerken namelijk de enige instanties die gegevens vastlegden over geboorte, huwelijk en overlijden. Niet alle boeken zijn bewaard gebleven, omdat bijvoorbeeld een brand de bronnen heeft verwoest. Ook werd niet alles werd genoteerd. Het was namelijk niet verplicht om de overledenen te registeren.
Veel van deze basisbronnen zijn gedigitaliseerd door archieven en bijna alle originele registers kunnen online bekeken en gedownload kunnen worden. Een groot aantal archiefinstellingen biedt zijn digitale bronnen aan via de landelijke website WieWasWie. Daarnaast zijn er ook op provinciaal niveau handige websites waar je kunt speuren naar je voormoeders, zoals: Zoeken op naam (drentsarchief.nl), Zeeuwengezocht, Alle Groningers en Alle Friezen.
| Let op! Klik altijd op de gescande originele bron, hierop staat vaak meer informatie dan is vermeld in de digitale omschrijving. Het kan zijn dat de gescande bron niet aanwezig is, een website waarop veel gescande bronnen staan is Family Search. |
Wat verder goed is om te onthouden: voor het stamboomonderzoek is het handig om op zoek te gaan naar de eigen familienamen van vrouwen, aangezien ze na het huwelijk vaak de familienamen aannamen van hun echtgenoot.
Daarnaast kan het ook handig zijn om de vadersnaam (patroniem) te noteren. Voor de invoering van de burgerlijke stand door Napoleon in 1811, had niet iedereen een achternaam en werd er vaak nog gebruik gemaakt van het patroniem. In Drenthe kwam dit veel voor, maar anders dan in het westen van het land werd dit patroniem niet van een aanduiding ‘zoon’ of ‘dochter’ voorzien. Enkele voorbeelden:
- Willem Alberts staat voor Willem, zoon van Albert
- Hendrikje Roelofs staat voor Hendrikje, dochter van Roelof
Ook personen met een achternaam voerden dikwijls een patroniem, zowel vóór als na 1811: Jakob Harms Zwiers, Lammechien Egberts van der Wijk, enzovoort.
Soms komt het ook voor dat de patroniem als achternaam wordt gebruikt. Lammechien Egberts van der Wijk overleed in 1857 onder de achternaam ‘Geerts'. De ambtenaar van de burgerlijke stand in Gieten ontleende deze naam aan het patroniem van Lammechiens vader, Egbert Geerts, en vond blijkbaar dat Lammechien dezelfde ‘achternaam' als haar vader moest dragen. Het is dus altijd verstandig om ook de vadersnaam te noteren.
Tip 3: Naar het archief!
Wanneer je een aantal voormoeders hebt gevonden, is het natuurlijk leuk om meer achtergrondinformatie te verzamelen. Raadpleeg zoveel mogelijk bronnen, ook al verwacht je niet direct dat hier iets te vinden is. Elk archief heeft zijn eigen bijzondere stukken en het is daarom zeker waard om de inventarissen van archiefinstellingen door te zoeken. Hieronder zijn een aantal archiefstukken uitgelicht die je kunt vinden in het Drents Archief.
| Tip! Kom je niet helemaal uit de terminologie of weet je niet precies hoe je bepaalde stukken het beste kunt doorzoeken? Veel archiefinstellingen hebben een online onderzoeksgids die je verder helpen met het doen van goed familieonderzoek. Op de website van het Drents Archief vind je een uitgebreide studiegids voor het doen van stamboomonderzoek. |
Notariële akten: Na 1811 ging men naar de notaris toe om zaken te regelen. Dit was bijvoorbeeld voor de koop of verkoop van een huis, voor het opmaken van een testament of huwelijkse voorwaarden. In de notariële akten staat dus ontzettend veel informatie, waarin ook zeker vrouwen te vinden zijn. Elke notaris hield zijn eigen archief bij. In het Drents Archief vind je in toegang 0114 een lijst van notarissen per standplaats chronologisch gerangschikt. De aktes die zij opstelden zijn gedigitaliseerd.
Hoe vind je een notariële akte?
Eerst moet je vaststellen welke notaris werkzaam was in het jaar dat jouw voorouders wellicht een akte hebben opgesteld. Ook de plek waar zij woonden is daarbij van belang. Als je denkt dat je de juiste notaris hebt gevonden, kun je klikken op het toegangsnummer (= archiefnummer) van de notaris. Notarissen hielden zelf een repertorium bij. Dit is een register met een korte beschrijving van de akte, het nummer van de akte, de datum, de soort akte en de vermelde personen, plaatsen en (on)roerende goederen. Dit helpt je om makkelijker door het archief van de notaris te zoeken en de juiste akte te vinden.
Vonnissenregister: Op Alle Drenten is een lijst te raadplegen van 38.000 namen van personen die in de negentiende eeuw zijn veroordeeld voor kleine misdrijven; het zogenaamde vonnisregister. In het vonnisregister vind je het vonnisnummer, het toegangsnummer (= archiefnummer) waarin je het vonnis kunt vinden en het inventarisnummer. Deze vonnissen zijn gedigitaliseerd.
| Tip! Wanneer je de datum weet waarop iemand is veroordeeld kun je veel eenvoudiger de archieven van de rechtbanken doorzoeken. Delpher.nl is een goed hulpmiddel om de datum van een veroordeling te vinden. Als je in Delpher zoekt op naam plus het woord ‘rechtbank’ kun je een krantenbericht tegenkomen met daarin een kort verslag van de uitspraak en de datum waarop het vonnis werd uitgesproken. Het is echter ook goed om nog naar het archief te gaan: de processtukken kunnen veel meer informatie opleveren dan de krantenberichten en de vonnissen. |
Huwelijksbijlagen: Bij ieder huwelijk werden ook bewijsstukken ingeleverd: de huwelijksbijlagen. Hierin vind je bijvoorbeeld uittreksels uit de geboorteakten of doopboeken van het bruidspaar, uittreksels uit de overlijdensakten van de overleden ouders, een verklaring over de dienstplicht van de bruidegom of misschien een vrijstelling van de administratiekosten als ze arm waren.
Tot slot: Noteren, noteren, noteren
Het klinkt misschien wat voor de hand liggend, maar leg vanaf het begin van je onderzoek zorgvuldig vast waar je de informatie vandaan hebt gehaald. Op die manier voorkom je het maken van fouten en kun je altijd terugvinden waar je iets vandaan hebt of de draad weer oppakken als je even een pauze wilt nemen van je onderzoek. Voor het registreren van je onderzoek naar voorouders kun je gebruik maken van handige programma’s zoals GensDataPro, PRO-GEN of Aldfaer.