Engelke Jan Boneschanscher

Door: Dennis Sietsma

Engelke Jan Boneschanscher was een amateurfotograaf tussen ca. 1896 en 1940. Hij was tot 1923 actief als schoolhoofd in Dwingeloo en maakte in die tijd vele mooie foto’s in en om het Drentse dorp. Ook na zijn vertrek keerde hij nog meermaals terug en bleef hij fotografen. De collectie van het Drents Archief bestaat uit bijna 500 foto’s. Ook bij de Stichting Dwingels Eigen ligt nog een flink aantal foto’s van Boneschanscher. Al deze foto’s zijn te bezichtigen in onze beeldbank. 

Levensloop 

Engelke Jan Boneschanser werd op 23 juli 1858 geboren als zoon van hoofdonderwijzer Berend Jans Boneschanscher en Geessien Eppes Bosch. Hij was het jongste kind uit een gezin van vijf kinderen. Hij had twee broers en twee zussen. Alle kinderen gingen net als hun vader het onderwijs in. Op 4 januari 1884 huwde hij in Vlagtwedde met Grietje Verwer, de in Ter Apel geboren dochter van hoofdonderwijzer Albert Verwer en Grietje Drenth. Het echtpaar kreeg samen zes kinderen. Op 15 november 1884 werd Geessien Jantine geboren, op 3 augustus 1886 volgde Grietje, op 10 augustus 1889 Albert Jannes, op 20 augustus 1892 Abeltje Wemelina, op 24 december 1894 Dievertje en op 5 december 1896 werd Eppo Jan als jongste kind geboren. Het gezin woonde aan de Brink. In 1905 brandde hun huis af, waardoor ze tijdelijk in de pastorie moesten wonen. Vervolgens verbleven ze in een tijdelijke keet, voordat ze in 1906 een nieuw huis aan de Brink konden betrekken. 

Als zoon van een onderwijzer is het geen verassing dat Engelke Jan Boneschanscher hetzelfde pad bewandelde. In 1874 begon hij met een opleiding aan de Rijkskweekschool voor Onderwijzers in Groningen. Na vier jaar behaalde hij zijn diploma en werd hij onderwijzer in Midwolda. Kort daarna ging hij opnieuw studeren om zijn hoofdakte te behalen. Na nog een aantal jaren gewerkt te hebben als onderwijzer in Midwolda en Finsterwolde kreeg hij in 1883 een baan als schoolhoofd in Dwingeloo. Het gezin Boneschanscher was een echt onderwijzersgezin. Alle zes kinderen werden onderwijzer en ook zijn vrouw gaf les in Dwingeloo. Grietje Verwer stond weliswaar niet voor de klas, maar gaf wel handwerkonderwijs aan de dames in het dorp. Boneschanscher ging in 1923 met pensioen en vertrok naar Den Haag. Aldaar overleed zijn vrouw op 28 april 1937 en hijzelf overleed op 16 februari 1946. 

Boneschanscher was een veel gezien gezicht in het dorp. Hij bekleedde meerdere publieke functies. Als hoofdonderwijzer was hij bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het kosterschap en het bespelen van het kerkorgel. Ook was hij de klokkenist van het dorp. Echter nam hij in 1905 ontslag, omdat er bij de gemeenteraad een klacht was binnengekomen van een inwoner. De inwoner had zijn horloge op de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen bijgezet. De volgende ochtend verzette Boneschanscher de klok echter tien minuten, waardoor de inwoner te laat was met stemmen. De gemeenteraad was hierover ontstemd en informeerde hem dat hij zijn taak beter uit moest voeren. Uiteindelijk liet Boneschanscher de eer aan zichzelf. Boneschanscher was sowieso een bekende in de lokale politiek. Hij was secretaris van de liberale kiesvereniging in Dwingeloo en was een tijdje voorzitter van de commissie tot wering van schoolverzuim in de gemeente.  

Fotografie 

Engelke Jan Boneschanscher kwam waarschijnlijk voor het eerst in aanraking met fotografie toen hij als student in Groningen woonde. Hij liet namelijk bij verschillende fotografen portretten maken. Toen hij in Dwingeloo een baan vond als schoolhoofd liet hij ook twee fotografen langskomen, de gebroeders Frank, Hartog Samson Frank (1872-1962) en Simon Frank (1876-1943). Vermoedelijk schafte hij circa 1896 een camera aan, omdat hij daarvoor gebruik maakte van dure fotografen. Fotografie was een dure hobby en waarschijnlijk kon hij het nog maar net betalen van zijn salaris. Er waren sowieso weinig amateurfotografen in Drenthe. Mogelijk kon hij een beetje bijverdienen door foto’s te maken voor de inwoners van Dwingeloo.  

Toen in 1905 brand uitbrak bij café Bunskoek en de brand overwaaide naar het huis van de familie Boneschanscher, is er ongetwijfeld waardevol fotografisch materiaal verloren gegaan. Wel heeft hij van de achtergebleven ruïnes foto’s gemaakt, dus hij heeft in ieder geval zijn camera kunnen redden. Waarschijnlijk was dit mogelijk, omdat het lang duurde voordat de brand oversloeg. Ook in 1923 was er brand in Dwingeloo. Deze brand was nog vele malen groter en verzwolg negen huizen, een kerk, een synagoge, een smederij en een logement. Wederom maakte Boneschanscher foto’s van de gevolgen. Door de foto’s van Boneschanscher weten we ook hoe veel van deze gebouwen er voor de verwoesting uitzagen. 

Dwingeloo en Dwingelers 

Engelke Jan Boneschancher was de eerste bezitter van een camera in Dwingeloo. Met deze camera maakte hij allerlei stadsgezichten en portretten. De foto’s van Boneschanscher tonen historische gebouwen en gebeurtenissen. Door de foto’s van Boneschanscher weten we hoe Dwingeloo er vroeger uitzag. Er was ook een hoop activiteit in Dwingeloo. Kinderen van het kinderkoor in kostuums staan op de foto’s van Boneschanscher. De kostuums werden vaak gemaakt door zijn vrouw en hijzelf leidde het kinderkoor. Hij gebruikte in het begin bekende composities, maar naar mate de groep kinderen groter werd, schreef hij ook zijn eigen teksten voor de operettes. Ook is er een foto van een stoomcarrousel, een draaimolen op stoomkracht, wat duidt op een kermis in het dorp.  

Boneschanscher legde niet alleen gebouwen en gebeurtenissen vast. Ook bijzondere inwoners van Dwingeloo kwamen op de foto. Er is een foto van dorpssmid Koob Rieske en van drie eekschillers aan het werk. Boneschanscher legde op deze wijze de werkzaamheden in het dorp vast. Ook fotografeerde hij de manufacturier Jacob de Vries, bijgenaamd ‘Jeuden Jaopie’, met zijn hondenkar. Eveneens maakte hij een foto van de bedelaar Jacob Fieken en een aantal foto’s van een man met een groepje kinderen voor een paard en woonwagen, behorende bij rondreizende Roma. Fotografie was meestal alleen weggelegd voor de rijkeren, waardoor veel portretten uit deze tijd van welgestelde families waren. Door het werk van Boneschanscher hebben we ook portretten van de minder welgestelden in de samenleving. 

School en gezin 

Als schoolhoofd maakte Boneschanscher vele foto’s, ook van zijn leerlingen. Vooral kinderen van het kinderkoor legde hij met enige regelmaat vast. Hij had ook verschillende hobby’s die hij graag met zijn leerlingen deelde. Hij deed natuurkundige proeven, maakte zijn eigen lesmateriaal en verzamelde dieren. Deze dieren waren bestemd voor een aquarium dat hij had gebouwd. Een aquarium waar alleen lokale dieren en planten in kwamen. Andere dieren, zoals zoogdieren, slangen, vlinders of insecten prepareerde hij of plaatste hij in sterk water om ze te bewaren. Hij had een grote bewondering voor de natuur en maakte dan ook een aantal natuur- en landschapsfoto’s. Helaas zijn er van het aquarium, dat volgens getuigen zeer boeiend was, geen foto’s nagelaten.  

Het gezin van Boneschanscher ontsnapte ook niet aan de camera. Zijn vrouw en kinderen werden vaak op beeld vastgelegd. Dit deed hij in huis, in de tuin, op straat of in de natuur. Overal waar hij met gezinsleden heen ging maakte hij foto’s. Na zijn pensioen heeft in zijn vrije tijd nog veel foto’s gemaakt. Hij ging veel op bezoek bij zijn kinderen en kleinkinderen. Ook maakte hij reizen door binnen- en buitenland met vrienden en familie. Dit alles heeft hij met zijn camera vastgelegd.  Door de foto’s van Boneschanscher krijgen we een mooi historisch beeld van het gezinsleven in de eerste helft van de twintigste eeuw. 

Publicaties en wedstrijden 

De foto’s van Engelke Jan Boneschanscher werden een enkele maal gebruikt voor een publicatie. In het boek Meister Albert en zijne zonen: uit de geschiedenis der Afscheiding in Drenthe van ds. J. Kok staat een aantal foto’s van hem gedrukt. Het is een boek over het gereformeerd kerkelijk leven in Drenthe tussen 1834 en 1854. De foto’s zijn van voornamelijk kerkelijke gebouwen in Dwingeloo, zoals de hervormde kerk, de pastorie en de gereformeerde kerk. Er staan ook een aantal foto’s in van huizen in Dwingeloo en een enkele foto van havezate Oldengaerde.  

Boneschanscher deed voor zover bekend een enkele maal mee aan een fotowedstrijd. In 1917 in Assen won hij de tweede prijs bij de amateurs bij een fotowedstrijd georganiseerd door het Provinciaal Museum. Het doel van deze wedstrijd was om een nieuwe “Gids voor Drenthe” samen te stellen. Helaas is er van deze reisgids niets terechtgekomen. Mogelijk speelde het lagere aantal toeristen door de Eerste Wereldoorlog daarbij een rol. Met welke foto hij meedeed is helaas onbekend. 

Waarde 

De foto’s van Engelke Jan Boneschanscher zijn van bijzondere waarde voor Dwingeloo en omgeving. Door zijn foto’s hebben we een historisch beeld van de gebouwen, de inwoners en een aantal bijzondere gebeurtenissen. Met name de foto’s van voor en vlak na de branden die in Dwingeloo gewoed hebben zijn bijzonder. Door deze foto’s hebben we een historisch beeld dat anders voorgoed verdwenen was. Ook de portetten van dorpslieden zijn van bijzondere waarde. Vooral ook omdat hij niet enkel de welgestelden vastlegde. Deze foto’s zijn dan ook meermaals gebruikt voor werken over de geschiedenis van Dwingeloo. 

Deze collectie is ook van belang voor andere delen van Nederland. Een deel van de foto’s is bijvoorbeeld gemaakt in Den Haag. Ook op de verschillende reizen door binnen- en buitenland maakte hij foto’s, dus heeft hij voor verschillende plaatsen waardevol materiaal nagelaten. Deze collectie geeft eveneens een historisch beeld van het dorps- en gezinsleven in de eerste helft van de twintigste eeuw. Dit maakt de foto’s van Boneschanscher bijzonder waardevol voor de Nederlandse geschiedenis. 

Bronnen 

Bergsma, J. Woordenboek bevattende Drentsche woorden en spreekwijzen. Groningen: J.B. Wolters, 1906. 

‘Ingezonden’, Provinciale Drentsche en Asser Courant, 03-04-1903. 

‘Ingezonden’, Provinciale Drentsche en Asser Courant, 27-03-1903. 

‘Raadsvergaderingen’, Provinciale Drentsche en Asser Courant, 01-07-1905. 

‘Raadsvergaderingen’, Provinciale Drentsche en Asser Courant, 01-08-1905. 

‘Raadsvergaderingen’, Provinciale Drentsche en Asser Courant, 10-06-1903. 

‘Raadsvergaderingen’, Provinciale Drentsche en Asser Courant, 24-03-1903. 

Provinciale Drentsche en Asser Courant 

Vos, Hartog. ‘Huldiging meester B., Dwingeloo’, Provinciale Drentsche en Asser Courant, 30-08-1923. 

Gepubliceerde foto’s 

Kok, J. Meister Albert en zijne zonen: uit de geschiedenis der Afscheiding in Drenthe. Kampen: J.H. Kok, 1909. 

Literatuur 

Goslinga, Mark en Erwin de Leeuw. Uit het album van meester Boneschanscher. Dwingeloo en omgeving in foto’s, circa 1895-1930. Dwingeloo: Stichting Dwingels Eigen, 2006. 

Leeuw, Erwin de. ‘Architectuur en kunst. Zeventiende eeuwse orgelluiken.’ In Dwingels Eigen 2, nr. 1 (mei 2001), 14-17. 

Smit, Reinder. Dwingel bekiek ’t maor. Dwingeloo: Meine Hoekstra/Siepelnieuws, 1984. 

Smit, Reinder. Een album vol herinneringen. Dwingeloo: Reüniecommissie burgemeester W.A. Storkschool, 1986. 

Smit, Reinder. Fragmenten uit de geschiedenis van Dwingeloo. Zuidwolde: Stichting Het Drentse Boek, 1982.