Willem de Vries

Door: Dennis Sietsema

Schoolmeester Willem de Vries maakte als amateurfotograaf fascinerende beelden in Linde en omgeving. Groepsfoto’s van schoolkinderen, portretten van dorpsbewoners en mooie beelden van de natuur en het platteland vormen deze unieke collectie. De collectie bestaat uit 1118 foto’s gemaakt tussen circa 1910 en 1940 en is te bezichtigen in onze beeldbank.

Levensloop

Willem de Vries werd geboren in Echten (gemeente Ruinen) op 5 oktober 1884 als zoon van postbode, en landbouwer, Harm de Vries en Grietje Koning. Hij groeide op in een gezin met een jongere broer, Wessel de Vries (1889-1954). Vanaf 1897 volgde hij een opleiding tot onderwijzer in Hoogeveen. Op 18 april 1903 behaalde hij zijn onderwijzersakte en kreeg hij een tijdelijke aanstelling op de lagere school in Hoogeveen. Zijn eerste vaste aanstelling kreeg hij in Kerkenbos (Zuidwolde) in 1904. Hij verkreeg in 1907 zijn hoofdakte, waardoor hij hoofd van een school kon worden. In 1910 werd De Vries hoofd van de openbare lagere school in Linde. In 1918, tijdens de Eerste Wereldoorlog, verbleven in de school enkele Franse vluchtelingen. De Vries was zeer begaan met het lot van de vluchtelingen en bood ze dan ook onderdak in de school. Lange tijd bleef hij schoolhoofd, maar in 1942 ging zijn gezondheid achteruit. Hij ging met ziekteverlof. Hij probeerde in 1943 zijn werk voort te zetten, maar het wilde niet meer. In 1944 verkreeg hij eervol ontslag.

Kort voordat hij schoolhoofd werd trouwde hij op 28 januari 1910 met Lubbechien Koekoek, dochter van landbouwer Klaas Koekoek en Annigje Everts. Het stel kreeg drie kinderen. Herman Klaas werd op 26 februari te Linde als eerste kind geboren. Op 17 maart 1916 volgde het tweede kind, Annie, en op 18 juli 1928 werd nakomertje Grietje geboren. Op 5 april 1945 sloeg het noodlot toe. Onderweg naar Nolde, een buurtschap ten zuiden van Zuidwolde, om melk te halen werd hij door een Duitse soldaat neergeschoten. De Vries was hardhorend en had mogelijk een Duits bevel niet gehoord. Hij werd door Jan Vogelzang en Geert Tibben nog naar het ziekenhuis in Meppel gebracht, maar dit mocht niet baten. Hij overleed op de ochtend van 7 april 1945. Zijn vrouw overleed op 13 september 1959 in Assen.

Politiek en cultuur

De Vries was actief lid van de liberale partij Vrijzinnig-Democratische Bond. In 1928 werd hij benoemd in de commissie tot wering van schoolverzuim in de gemeente Zuidwolde. Hij was geen gemeenteraadslid. Driemaal, in 1927,  1931 en 1935, deed hij mee aan de Provinciale Statenverkiezingen, maar behaalde geen zetel. Bij al zijn deelnames stond hij onderaan de kieslijst, vermoedelijk als een soort lijstduwer.

In het Drentse culturele leven speelde De Vries ook een rol. Volgens de bekende Drentse schrijver en onderwijzer Jan Poortman baseerde Lucas Jonker bij het schrijven van zijn tweede Drentstalige roman, Harm, de boer van ’t Hoogeland, zich op de verhalen van De Vries.  Het ontbrak De Vries echter aan zelfvertrouwen en het compositorisch vermogen om het boek zelf uit te brengen volgens Poortman. Zowel Poortman als Jonker beschouwden De Vries als een vriend. Ongetwijfeld zal De Vries meerdere lieden uit de Drentse culturele wereld hebben gekend.

Fotografie

Willem de Vries begon met fotograferen omstreeks het jaar 1910. Hij was toen al een aantal jaar schoolmeester. Toen hij aantrad als schoolhoofd in Linde ging hij steeds meer fotograferen. Hij maakte foto’s van de natuur en het platteland. Ook vele personen, zoals schoolkinderen, dorpsbewoners, werklieden en familie werden door hem gefotografeerd. Zelf verscheen De Vries ook geregeld op zijn eigen foto’s. Mogelijk maakte De Vries deze foto’s met een zelfontspanner, maar het is ook mogelijk dat een ander de foto voor hem maakte.

In een interview met de Provinciale Drentsche en Asser Courant op 1 februari 1935 leren we De Vries beter kennen. Het interview is gewijd aan zijn 25-jarig jubileum als schoolhoofd. Opvallend is dat hij niet door de fotograaf van de krant op de foto wilde worden gezet. Waarschijnlijk stond hij liever zelf achter de camera of hield hij er gewoon niet van om in het middelpunt van de aandacht te staan. Als concessie gaat De Vries wel voor de school met zijn collega Pieter Zijlstra op de foto, maar een portret zag hij niet zitten.

De Vries was een echte liefhebber van de natuur en het platteland. Hij had zich als onderwijzer ook bijzonder ingespannen om geschoold te geraken op het gebied van landbouw. Hij fietste 25 km heen en terug naar Coevorden om het vak te leren. Zijn foto’s getuigen van zijn liefde voor de landbouw. Geregeld maakte hij foto’s van boerenactiviteiten op het land. Met zijn leerlingen maakte hij uitstapjes naar de boerderijen van Linde. Ook de natuur legde De Vries veelvuldig vast. Bossen, velden en waterwegen, zoals De Reest, het riviertje dat de grens vormt tussen Drenthe en Overijssel, waren geliefde onderwerpen van hem.

Lantaarnplaatjes & amateur-geoloog

Van de glasnegatieven maakte De Vries glaspositieven, zogenaamde lantaarnplaatjes. Deze vertoonde hij op ouderavonden en andere bijeenkomsten. Hoewel hij geen foto’s publiceerde in kranten of tijdschriften deelde hij ze op deze wijze wel met de gemeenschap.  In de Provinciale Drentsche en Asser Courant van 9 januari 1936 lezen we dat De Vries spreker was op een bijeenkomst van de Nederlandse Bond voor Boerinnen en andere Plattelandsvrouwen. Nadat hij zijn kunde over de landbouw, specifiek groenteteelt in de tuin, had gedeeld, vertoonde hij enkele lantaarnplaatjes als luchtig vermaak. Zodoende kregen zijn gemaakte foto’s veel bekijks.

Willem de Vries verzamelde ook stenen. Van deze stenen maakte hij foto’s, waarvan 23 zijn gebruikt voor het artikel ‘De zwerfstenen van Drenthe’ in het boek Drenthe. Een handboek voor het kennen van het Drentsche leven in voorbije eeuwen, samengesteld door Jan Poortman. In het boek Het Drentse Volkskarakter van Van der Kley staan ook twee foto’s van De Vries. Deze foto’s van het langgraf-hunebed bij Emmen zitten helaas niet in de collectie. In Gidsgesteenten van het Noordelijk diluvium staan nog veel meer foto’s van stenen gemaakt door De Vries. De Vries werkte samen met Klaas van der Kley aan dit boek, maar het boek kon in 1941 niet worden uitgegeven vanwege de oorlog. Toen in 1946 het boek alsnog werd uitgebracht droeg Van der Kley het aan De Vries op: “Mijn beste Vriend W. de Vries mocht de uitgave van zijn boek niet meer beleven. In de nabijheid van zijn woning schoten de Duitschers hem kort voor de bevrijding verraderlijk neer. De prachtige foto’s van dit boek zullen zijn herinnering levendig houden bij alle stenenzoekers, waarvan velen hem tot vrienden waren geworden.”

Waarde

De collectie Willem de Vries is van bijzondere belang voor Linde en omgeving. Willem de Vries legde namelijk allerlei gebeurtenissen in en om het dorp vast. Zo zijn er foto’s van de aanleg van het elektriciteitsnet en het asfalteren van de Ommerweg naar Nolde. Diverse ambachten worden door De Vries vastgelegd, zoals een bakker die brood bakt, een imker met bijen en een postbode op de fiets. In het lokale tijdschrift Mandiêlig, uitgegeven door de Vereniging Vrienden van de Oudheidkamer Zuidwolde, werden bij artikelen over de streek geregeld foto’s van De Vries gebruikt ter illustratie.

Ook op provinciaal en landelijk niveau heeft deze collectie historische waarde. De foto’s van het dorpsleven en het platteland laten het leven zien, zoals dat in de eerste helft van de 20e eeuw was in Nederland. De ontwikkelingen die in Linde plaatsvonden en door De Vries werden vastgelegd vonden ook elders in Drenthe en Nederland plaats. Voor het boek Vergeten Nederland van Gerard Kamp zijn een tweetal foto’s van De Vries ingekleurd. Dit zijn de foto van bakker Albert Meppelink en de foto van de fietsenmakers Jan en Berend Bieleveld. Deze ingekleurde en gepubliceerde foto’s tonen de historische waarde van deze collectie voor Nederland.

Bronnen

‘Bond van Boerinnen’. In Provinciale Drentsche en Asser Courant, 09-01-1936.

‘Meester De Vries te Linde jubileert. Een kwart eeuw hoofd der school’. In Provinciale Drentsche en Asser Courant, 01-02-1935.

Provinciale Drentsche en Asser Courant.

Van der Kley, K. ‘De zwerfstenen van Drenthe’. In Drenthe. Een handboek voor het kennen van het Drentsche leven in voorbije eeuwen. Eerste deel. Bewerkt door Jan Poortman. Meppel: J. A. Boom & Zoon, 1943.

Van der Kley, K. en Willem de Vries. Gidsgesteenten van het Noordelijk diluvium. Meppel: J. A. Boom & Zoon, 1946.

Van der Kley, K. Het Drentse volkskarakter. Wormerveer: Meijers Boek- en handelsdrukkerij, 1943. 

Literatuurlijst

Boer, Willem de et al. Linde: het dorp dat wandelde. Zuidwolde: Oudheidkamer, 1997.

Goor, Henk van. ‘Schaatsen op het Zwarte Gat’. Mandiêlig no. 1 (2018).

Goor, Henk van. De boerderijen van Zuidwolde (4). Linde: de buurtschap, de huizen en de bewoners. Zuidwolde: Stichting Oudheidkamer Zuidwolde, 2019.

Hein-van Lubek, Rika. ‘Mijn schooltijd in Linde’. In Mandiêlig no. 3 (2014).

Huizing, Lammer. Zuidwolde zoals het was. Zuidwolde: Het Drentse Boek, 1997.

Kamp, Gerard. Vergeten Nederland. In beelden en gebeurtenissen. Utrecht: Uitgeverij Omniboek, 2023.

Nijkeuter, Hendrik. “De “pen gewijd aan Drenthe’s dierbren grond”. Literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap, 1816-1956.” Proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen, 2001.

Poortman, Jan. Drents geestesleven. Een bloemlezing uit de Drentse literatuur. Meppel: J. A. Boom en Zoon, 1954.

Veeningen, Roelof. ‘Willem de Vries en de bruggen over de Reest’. In Mandiêlig no. 2 (2020).