27 oktober 2023
Door: Henriëtte Klijnstra
Hij was een uitvinder die de media niet schuwde: ingenieur Cornelis Doyer uit Bussum. Zijn link met Drenthe? Hij opende in 1960 een werktuigenfabriek in Assen. Doyer staat centraal in dit laatste artikel van deze blogserie over uitvinders en wetenschappers tijdens de Maand van de Geschiedenis. Volgende week sluiten we de Maand af met een laatste bijdrage van het Hunebedcentrum over uitvinders van nog langer geleden.
In Duitsland
Cornelis Doyer (ook wel Doijer genoemd) werd op 17 april 1920 geboren in Amsterdam. Hij had een oudere broer en twee zussen. Jongere broertje Johan Cornelis werd in 1925 geboren in Bussum. Doyer ging naar de ambachtsschool en de E.T.S., de elektrotechnische school. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat hij een paar jaar opgesloten in Duitse tuchthuizen, vanwege de aanschaf van een wapen. Hij moest daar meewerken in de Duitse oorlogsindustrie, maar weigerde dat. In Duitsland ontmoette hij zijn aanstaande vrouw, Annemarie Hauser, die hij meenam naar Nederland.
Carrière
Na de Tweede Wereldoorlog begon Doyer als correspondent en streekredacteur bij dagblad Trouw. Daarna werkte hij naar eigen zeggen op een bouwbureau en bij een transportwerktuigenfabriek. Ook daar liet hij zich niets vertellen, evenmin als in de Duitse tuchthuizen. "Als ze zich niet aan afspraken houden, zet ik m'n hoed op en zeg ik, hou m'n salaris maar, ik ga weg. Dat deed ik praktisch overal", zei Doyer tegen Het Vrije Volk. Hij maakte zich geen zorgen dat hij daarom nergens een vaste aanstelling kreeg. "Aangezien ik van huis-uit tekenaar-constructeur ben, kan ik overal terecht."
Doyer besloot uiteindelijk zelf een fabriek te starten. "Ze [zijn moeder, HK] verklaarde me voor gek, want ik had geen geld. Maar 't kan wél zonder geld. Ik verkocht op de jaarbeurs 23 transporteurs waarvoor ik ze van tevoren 1000 gulden voorschot liet betalen. Toen had ik geld en van dat ogenblik af heb ik altijd geld gehad."
Naar Assen
Doyer gaf zijn bedrijf de dubbele naam Doyer en Hauser, de meisjesnaam van zijn vrouw. "Ik meende dat zoiets voor een firma wel goed klonk. Ook een uitvinding!" Het begon met een vestiging in Naarden. In het Kamer van Koophandel-register vinden we Doyer en zijn broertje allebei terug als directeur van Doyer en Hauser. Cornelis vanaf 1955, op het moment dat de fabriek nog in Naarden stond, en Johan Cornelis vanaf 1 mei 1964. De jongste broer woonde toen inmiddels aan de Vaart 162 in Assen. Cornelis verdeelde zijn tijd tussen het Gooi en Assen.
Op 16 februari 1960 meldt het Nieuwsblad van het Noorden dat er nieuwe bedrijvigheid naar de Havenkade in Assen komt. "De fabriek van de N.V. Doyer en Hauser uit Naarden. Op het industrieterrein, zal een fabriek van 1000 vierkante meter worden gebouwd, waar aanvankelijk met enige tientallen werkkrachten zal worden begonnen." Het was het mooiste punt van Assen, volgens Doyer, daar aan de Havenkade waar hij 11.000 m2 grond kocht.
De werktuigenfabriek maakte wegtransporteurs en transportbanden. Ook een uitvinding van Doyer, een roterende graafmachine met de naam 'de Mol' die door stenen muren kon graven, zou er volgens de aankondigingen vervaardigd gaan worden. De Volkskrant meldt nog dat er leerlingen van de lokale LTS werden aangetrokken, die na een speciale cursus aan de slag zouden kunnen bij Doyer en Hauser.
Oudjaarsoproep
Aanleiding voor de komst naar Assen was een oproep van burgemeester Agter op oudejaarsdag 1959. Nadat er in het hele jaar geen nieuwe bedrijven zich in Assen hadden gevestigd, kwam de noodkreet en de vraag wat iedereen tegen zijn gemeente had. Nog geen half jaar later waren er zes nieuwe bedrijven in Assen gevestigd, meldt Het Parool. Ook Doyer en Hauser werd genoemd als nieuwe aanwinst. 'Assen rekent af met een legende', luidt de krantenkop niet voor niets op 9 september 1960.
Uitvindingen
Naast de uitvindingen die Doyer op dat moment al had gedaan, had hij naar eigen zeggen nog meer in het vat zitten. "Ik zit boordevol met ideeën, waarvan ik er nu een veertig uitgewerkt in de kast heb liggen", vertelt hij op 1 december 1962 aan de Nieuwe Leidsche Courant. "Maar m'n ongeluk is dat ik fabrikant ben geworden en daardoor zó in beslag genomen word, dat er haast geen tijd meer over blijft, om m'n fantasie aan de slag te houden."
Doyer vertelde in hetzelfde artikel over een paar van die vondsten. Hoe hij een aansteker maakte die nooit leeg raakte. Of een methode om figuren in een ijzeren plaat te branden die maar een paar millimeter dik is. "Nee, ook daarop heb ik geen patent gevraagd. Waarom zou ik? In de eerste plaats heeft dat alleen zin als je er controle op kunt uitoefenen en ik heb m'n handen immers vol met die fabriek voor werptransporteurs. 'k Houd trouwens wel van een beetje concurrentie. Dat prikkelt en stimuleert om weer eens op een ander idee te komen."
Het ei van Doyer
In 1963 bedacht Doyer een nieuw soort wankelmotor voor auto's. Deze rotatiezuigermotor zou meerdere voordelen hebben ten opzichte van de al de bestaande motoren. Het zou 'een trillingsvrije wankelmotor zijn, die geen schadelijke uitlaatgassen produceert'. Samen met autocoureur Henk van Zalinge richtte Doyer een NV op voor de ontwikkeling en exploitatie van de nieuwe motor. De Leeuwarder Courant heeft, door eerdere optredens in de media van Doyer, wel enige twijfel over de uitvinding. "Doch anderzijds is aan de berichtgeving de naam verbonden van de heer Henk van Zalinge, een man, die op motortechnisch gebied grote bekendheid geniet."
Doyer zelf noemde zijn uitvinding zijn ei van Columbus. "Geloof me, mijn motor is het ei van Doyer." Op het moment dat hij zich uitsprak in de Nieuwe Eindhovense Krant was zijn nieuwe uitvinding nog niet eens meer dan een plastic model. Maar hij had vertrouwen in zijn vondst. Naast de motor had hij ook al een bijbehorende auto geschetst. Een klein sportwagentje zonder versnellingsbak. Eind 1966 kwam dan eindelijk het goede nieuws voor Doyer dat hij in de Verenigde Staten het patent had verkregen op zijn nieuwe motor.
Een leven lang uitvinden
Tot op hoge leeftijd deed Doyer uitvindingen. In 1996 stond hij trots op de foto met zijn nieuwste uitvinding: een koffiewagentje, gemaakt van een oude buggy, een plastic opbergbox en een dienblad. Hij noemde het een personal servicebuggy. Hij was toen 76 jaar en nog altijd nieuwe dingen aan het bedenken. In 2000 vertelde hij in de Vlaamse krant Het belang van Limburg over de tekst die op zijn grafsteen moest staan: "Ik heb 43 octrooien op m'n naam, maar het enige wat op mijn grafsteen te lezen moet staan is: 'Nu ben ik dood, vroeger was ik Doyer'. Heb je 'm?"
Henriëtte Klijnstra werkt aan een langer artikel over Cornelis Doyer. Ben jij of ken jij iemand die Cornelis Doyer persoonlijk heeft gekend of met hem heeft gewerkt? We horen graag van je! Mail naar info@drentsarchief.nl
Met dank aan Jan Bruggink en de vele andere collega's en vrijwilligers van het Drents Archief.
Foto's
Collectie Gemeente Assen, Drents Archief
‘Is het ei van Doyer het ei van Columbus?', Nieuwe Eindhovense Krant, 02-11-1963.
‘Nieuwe vinding van Bussumer Doyer. Gemak voor de oude dag’, Gooi en Eemlander, 22-05-1996, via Historische Kring Bussum
Bronnen
Drents Archief, 0117 Plaatselijke Kamers van Koophandel en Fabrieken te Meppel, inv.nr. 457, dossier 17188 Doyer En Hauser, N.V.
'Doyer, Annemarie', 3 Registrations and Files of Displaced Persons, Children and Missing Persons, 3.1.1.1 Postwar Card File, Folder DP0830, names from DOCHANIC, Vasil to DOKOUPIL, Jan (2), reference code 03010101 05 190, ITS Digital Archive, Arolsen Archives
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, Amsterdam, archief 214 Marinegericht - Personalakten uit tuchthuizen en gevangenissen, inv.no. 280 Doyer, Cornelius
‘Nieuwe industrie naar Assen', Nieuwsblad van het Noorden, 16-02-1960.
‘Naardens bedrijf sticht fabriek in Assen', de Volkskrant, 16-02-1960.
‘Assen rekent af met een legende. Stunt trekt industrie’, Het Parool, 09-09-1960.
‘Moet u horen!’, Het Vrije Volk, 20-10-1962.
‘Rijk worden is helemaal geen kunst’, Nieuwe Leidse Courant, 1-12-1962
‘Nederlandse motor met rotatiezuiger?’, Leeuwarder Courant, 18-10-1963.
‘Is het ei van Doyer het ei van Columbus?', Nieuwe Eindhovense Krant, 02-11-1963.
‘Doyer krijgt patent op heteluchtmotor’, De Telegraaf, 15-12-1966.
‘Nieuwe vinding van Bussumer Doyer. Gemak voor de oude dag’, Gooi en Eemlander, 22-05-1996.
‘Uitvinder van tachtig herberekende het getal pi', Het belang van Limburg, 15-07-2000.