- Hoe het Drents Archief je kan helpen bij je onderzoek
Laatste update: 9 januari 2025
Er was de afgelopen weken veel te doen rond het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), het grootste oorlogsarchief van ons land. Het Nationaal Archief, beheerder van het CABR, zou op 1 januari 2025 alle processtukken van ongeveer 425.000 personen die verdacht werden van collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog online zetten via de website oorlogvoorderechter.nl. Maar zoals je wellicht weet, kwam het zover niet.
In dit artikel vertellen we je meer over dit bijzondere oorlogsarchief, waarom het niet digitaal beschikbaar kwam zoals gepland en hoe het Drents Archief je kan helpen bij vragen over de Tweede Wereldoorlog. Ook licht onze collega Marieke Doezé, Rijksarchivaris in de provincie Drenthe, enkele (archief)termen toe die je de laatste weken vaak hoorde, maar die niet voor iedereen even duidelijk zijn.
Wat vind je in het CABR?
Kort na de Tweede Wereldoorlog werden ongeveer 425.000 Nederlanders onderzocht vanwege mogelijke samenwerking (collaboratie) met de Duitse bezetter. Mensen werden bijvoorbeeld verdacht van verraad, van lidmaatschap van de NSB of van het in dienst gaan bij het Duitse leger. Naar al deze mensen werd een strafrechtelijk onderzoek gestart. Alle processtukken samen leverden een archief op van ruim drie strekkende kilometer lang: het CABR.
Vanwege de omvang en impact van dit archief is vijf jaar geleden besloten het breed toegankelijk te maken. Daarvoor worden alle documenten gedigitaliseerd met de bedoeling om ze online doorzoekbaar te maken via de website oorlogvoorderechter.nl.
Waarom kwam het archief uiteindelijk niet online op 1 januari?
Op 1 januari 2025 zou de openbaarheidsbeperking op het archief vervallen. Het was de bedoeling dat alle de namen uit het archief en de dossiers vanaf dat moment online beschikbaar zouden komen op oorlogvoorderechter.nl. Maar nadat de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) een formele waarschuwing gaf, is besloten het online zetten van de gescande CABR-dossiers uit te stellen. Ook heeft de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap op 19 december jl. het besluit genomen om de beperking met (in eerste instantie) een jaar te verlengen.
Wat kun je dan nu vinden op oorlogvoorderechter.nl?
Op de website Oorlog voor de Rechter staat een database met de namen van personen die voorkomen in het CABR. Je vindt alleen namen van mensen die meer dan 110 jaar geleden zijn geboren (omdat we mogen aannemen dat zij inmiddels zijn overleden) of minder dan 110 jaar geleden zijn geboren, maar waarvan bekend is dat ze zijn overleden. Een belangrijke kanttekening moeten we wel maken: niet alle personen in de namenindex op de website Oorlog voor de Rechter zijn verdacht, beschuldigd of veroordeeld geweest. Trek dus geen voorbarige conclusies bij het vinden van een naam.
Als je het bijbehorende dossier van een persoon wilt inzien moet je een afspraak maken bij het Nationaal Archief. Vanwege de grote belangstelling hanteert het Nationaal Archief op dit moment een aangepaste dienstverlening.
Hoe zit het met de privacy van de genoemde personen?
Bij de discussie over het online beschikbaar stellen van het CABR komt vaak de vraag naar voren hoe de privacy van de betrokken personen wordt beschermd. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) stelt namelijk dat online publicatie van de CABR-dossiers mogelijk in strijd is met de privacywetging (AVG). Om die reden heeft het Nationaal Archief eind vorig jaar een formele waarschuwing gekregen van de AP.
Wat goed is om te weten, is dat privacywetgeving alleen geldt voor mensen die nog in leven zijn. Marieke Doezé licht dat toe: “Volgens de AVG hebben overleden personen geen privacy. Daarom kun je op dit moment alleen de namen vinden van mensen waarvan we zeker weten dat ze zijn overleden.”
Er waren ook veel zorgen over wat de openbaarheid van de CABR-dossiers teweeg zou brengen bij nabestaanden van zowel collaborateurs als slachtoffers. “Deze dossiers kunnen ingrijpende informatie bevatten. We moeten daarom ook rekening houden met de maatschappelijke impact van het archief en de persoonlijke levenssfeer van nabestaanden respecteren. Het vraagt om zorgvuldige afwegingen bij het publiceren van gevoelige informatie.”
Kan ik het CABR op termijn bij het Drents Archief inzien?
De bedoeling was dat iedereen vanaf 1 januari (vanuit huis) online de CABR-dossiers kon inzien. Nu dat niet kan, moet je een afspraak maken bij het Nationaal Archief en de studiezaal in Den Haag bezoeken.
Om de drempel te verlagen, laat de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap onderzoeken of regionale archieven - zoals het Drents Archief – als raadpleeglocatie kunnen fungeren. “Hierdoor zou het mogelijk worden om dossiers van het CABR in te zien zonder naar Den Haag te hoeven reizen,” zegt Marieke Doezé. “Wij staan klaar om deze rol te vervullen en hopen hiermee de toegankelijkheid voor onderzoekers en nabestaanden in onze regio te vergroten.”
Ik heb een Drentse voorouder gevonden in de naamindex op Oorlog van de Rechter. Wat nu?
Als je het dossier van je voorouder wilt inzien, moet je vooralsnog een afspraak maken bij het Nationaal Archief in Den Haag. De wachttijd daarvoor is op dit moment echter erg lang. Maar dat betekent niet dat je nu niets kunt doen. Wellicht is er in onze archieven al iets te vinden over het oorlogsverleden van je voorouder. Is je voorouder bijvoorbeeld geïnterneerd geweest? Dan kun je hem of haar misschien vinden in de archieven van het Huis van Bewaring, van de gevangenis Veenhuizen of in het archief van het Militair Gezag. Houd er wel rekening mee dat er geen naamindex op deze archiefstukken is en dat je tijd moet uittrekken om een persoon in deze stukken terug te vinden. Als het CABR op termijn bij het Drents Archief beschikbaar komt, kun je sneller linkjes leggen tussen dit archief en onze collecties.
We helpen je graag op weg tijdens onze spreekuren!
We merken dat veel mensen persoonlijke vragen over de oorlogstijd hebben. Het Drents Archief organiseert daarom elke donderdagmiddag een speciaal spreekuur Tweede Wereldoorlog. Tijdens dit spreekuur helpen onze experts bezoekers bij het vinden van informatie over voorouders of andere vragen over deze periode. Doordat vrijwel alle ‘oorlogsarchieven’ nu openbaar zijn, is er veel aandacht voor deze geschiedenis. Het spreekuur wordt dan ook drukbezocht. Maak daarom tijdig een afspraak.
In onze WOII Onderzoeksgids vind je daarnaast veel tips over het doen van onderzoek naar onderwerpen uit de Tweede Wereldoorlog. We updaten daarin binnenkort het hoofdstuk Veroordeling na de oorlog, naar aanleiding van de huidige ontwikkelingen omtrent het CABR.
Neem contact op met het Drents Archief
Wil je meer weten over de mogelijkheden voor het doen van onderzoek bij het Drents Archief? Neem dan contact met ons op of maak een afspraak voor het spreekuur Tweede Wereldoorlog.