Terug naar de openingspagina
Onderzoek in het archief naar veteranen bij de Maatschappij van
Weldadigheid 1826-1859
Vanaf 1826 neemt de Maatschappij van Weldadigheid 'veteranen' over
van de regering. Dat geschiedt op basis van een contract dat zich
bevindt in zowel invnr 1587 als in invnr 1440. De meest opmerkelijke
bepaling in dat contract is dat, terwijl de rest van de kolonie
volledig 'drooggelegd' is, de veteranen recht hebben op enige
jenever per week.
Veteranen behoeven niet per se oud te zijn, de term duidt alleen aan
dat ze militair geweest zijn. In het allereerste begin worden ze in
de administratie ook wel aangeduid als 'invalide militairen', maar
die omschrijving is niet correct.
Ze worden gehuisvest in Veenhuizen, in de woningen aan de buitenkant
van de gestichten tussen de arbeidershuisgezinnen, of in een van de
arbeiderswoningen van de Ommerschans.
Sommigen doen hetzelfde als gewone kolonisten, dus landarbeid en
spinnen, anderen werken als veldwachter of opzichter of een
dergelijke functie. In dat laatste geval staan zij soms wel soms
niet ook in de personeelsregisters.
Veteranen zijn niet opgenomen in de kolonistendatabase op www.alledrenten.nl.
Er is kans dat ze wel in de schaduwregistratie van Norg voorkomen.
Tenzij anders vermeld horen de op deze pagina genoemde
inventarisnummers (invnrs) bij het Archief van de Maatschappij van
Weldadigheid, Drents Archief toegang 0186.
Bevolkingsregisters veteranen
Bij inschrijving krijgt het gezinshoofd een 'hoofdnummer'. Dat
nummer behoudt hij zolang hij op de kolonie is. Na overlijden gaat
het over op zijn weduwe. In alle stukken die over de veteraan of
diens gezin gaan wordt dat hoofdnummer vermeld. Het staat in ieder
geval in de bevolkingsregisters van veteranen. In tegenstelling tot
andere bewonerscategoriën zijn die bevolkingsregisters er vanaf de
eerste aankomst. Deze bevolkingsregisters staan sinds kort ook op
internet (uitleg daarover staat bij de invnrs). Naar de
invnrs
Waarschuwing
Data in de bevolkingsregisters van de Maatschappij van Weldadigheid
zijn alleen betrouwbaar voorzover zij spelen TIJDENS het koloniale
verblijf. Gegevens van vóór de aankomst in de kolonie, bijvoorbeeld
geboortedata, zijn vaak onjuist en moeten absoluut gecheckt met
doop- of andere gegevens in de plaats van herkomst.
Aankomsten 1826-1827
Van de aankomsten in 1826-1827 zijn 'nominatieve staten'. Op deze
staten heten ze meestal geen 'veteranen', maar 'militaire
invaliden'. Meestal arriveren ze in grote groepen, invnr 1370.
Vriend des Vaderlands 1827
In het maandblad van de Maatschappij Vriend des Vaderlands
(1827-1842) staat in het nummer van maart 1827 heel veel informatie
over de eerste aangekomen veteranen. Het blad is via internet in te
zien, zie
daarvoor dit artikel.
In de post
Maandelijks schrijft de verantwoordelijke voor de veteranen - de
eerste jaren is dat kapitein Thonhäuser - een verslag over hun
belevenissen. Dat bevindt zich bij de ingekomen post van de
permanente commissie, tenzij die het zonder te kopiëren heeft
doorgestuurd naar het ministerie van oorlog, waar het voor bedoeld
is. Maar veel verslagen zijn er nog, zie verder bij zoeken in de post.
Informatie van de ex-commandanten
De regimentscommandanten van de veteranen hebben gegevens van hen
aangeleverd. Hier kunnen goudmijntjes tussen zitten, want sommige
commandanten zijn heel uitgebreid geweest en beschrijven de
volledige voorgeschiedenis, inclusief legerplaatsen en veldslagen
waaraan de veteraan heeft deelgenomen. Ook de lichamelijke
gesteldheid wordt vaak benoemd en regelmatig zijn er signalementen.
Van diverse veteranen zitten in deze map meerdere stukken met
verschillende informatie, dus het is verstandig de hele map door te
nemen, invnr 1011.
Eerste veldwachters Ommerschans
De allereerste veteranen die op de Ommerschans gingen dienen als
veldwachters, staan op een lijstje in invnr 988.
Alle mutaties 1833-1859
Alle mutaties uit de periode 1833-1859, ook van veteranen, werden
per maand en per kolonie vermeld in de mutatie-registers. Dit kan
geraadpleegd als het bevolkingsregister geen uitsluitsel geeft, maar
omdat alle bewonerscategoriën hier in staan kan het ook extra
informatie leveren. Als bijvoorbeeld een veteranenzoon of -dochter
gedeserteerd is, kan nagelopen of er op diezelfde datum ook iemand
uit het bijbehorende gesticht gedeserteerd is, naar de invnrs.
Na 1859: Wil de laatste veteraan het licht uitdoen?
Toen de Staat in 1859 de gestichten te Veenhuizen en de Ommerschans
overnam, kwam er ook een einde aan de regeling met betrekking tot
het opnemen van veteranen. Ze hoefden echter niet op stel en sprong
weg. Een aantal, met name weduwen van veteranen, bleven nog vele
jaren. Ze zijn te volgen via het archief van de
Rijkswerkinrichtingen te Veenhuizen en Ommerschans, ook bij het
Drents Archief, toegang 0137.01.
Tot nu toe kwam ik daar tegen:
- Toegang 0137.01 invnr 655 is een bevolkingsregister van Veenhuizen
II dat loopt tot 1886 met diverse categorieën, waaronder resterende
veteranen.
- Toegang 0137.01 invnr 654 is een bevolkingsregister van Veenhuizen
III dat loopt tot 1884 met diverse categorieën, waaronder resterende
veteranen. Voorin zitten alfabetische namenlijsten, ook van de
militaire huisgezinnen. De meesten zijn dan wel verdwenen.
- Toegang 0137.01 invnr 596 is een bevolkingsregister van Veenhuizen
III dat loopt tot 1886 met diverse categorieën, waaronder de
allerlaatste veteranen.
Misschien staan ze op nog meer plaatsen, maar die heb ik nog niet
gevonden, zie verder de inventaris van dit archief, naar
de inventaris.