Terug naar de openingspagina
Onderzoek in het archief naar personeelsleden bij de
Maatschappij van Weldadigheid 1818-1859
Personeel
bij de Maatschappij van Weldadigheid werd meestal aangeduid als
'ambtenaren'. Regelmatig is de grens tussen ambtenaar en 'gewone
koloniebewoner' vaag. Iemand kon
een (lagere) functie bekleden en daarvoor ook betaald worden, maar
toch niet tot de ambtenaren gerekend worden.
Bijvoorbeeld was in de Ommerschans de 'bakkersbaas' een
personeelsfunctionaris, maar de 'bakkers' waren bedelaars die
niet in de ambtenarenregisters voorkomen. In de bedelaarsregisters
staat dan wel achter hun naam 'bakker'.
Gegevens uit de ambtenarenregisters zijn opgenomen in
de database Maatschappij van Weldadigheid op www.alledrenten.nl. Of
alle gegevens uit alle ambtenarenregisters daarin staan weet ik
niet, want er zijn een héleboel hele en halve registers.
Tenzij anders vermeld horen de op deze pagina genoemde
inventarisnummers (invnrs) bij het Archief van de Maatschappij van
Weldadigheid, Drents Archief toegang 0186.
Ambtenarenregisters
De diverse registers overlappen elkaar. In de meesten
staat ook de gezinssamenstelling, in sommige registers staat
het loon vermeld. Allemaal zijn ze ingedeeld op werkplek, normaliter
eerst het
algemeen bureau in Frederiksoord, dan kolonie 1,2,3 en dan de
Ommerschans en Veenhuizen (met steeds eerst binnen het gesticht en
dan
buiten het gesticht) en tenslotte de employés in Wateren. In later
jaren komt de katoenspinnerij daar bij.
Heel af en toe staan er geen namen bij een
functie, bijvoorbeeld de assistenten van de
boekhouders in Veenhuizen worden slechts aangeduid als 'wezen'.
De
registers in invnr 1007 zijn losse mapjes waar met potlood een
nummer
op staat. Dat zijn de enige registers waarin ook de werknemers
worden vermeld van het bureau in Den
Haag, wat regelmatig
uit de kolonie afkomstige employées zijn.
Ik heb alle ambtenarenregisters en stukjes ambtenarenregister op
datum achter elkaar gezet zodat iemand zo goed mogelijk gevolgd kan
worden inclusief overplaatsingen. Naar de invnrs
Waarschuwing
Data in de bevolkingsregisters van de Maatschappij van Weldadigheid
zijn alleen betrouwbaar voorzover zij spelen TIJDENS het koloniale
verblijf. Gegevens van vóór de aankomst in de kolonie, bijvoorbeeld
geboortedata, zijn vaak onjuist en moeten absoluut gecheckt met
doop-
of andere gegevens in de plaats van herkomst.
Verder over de bevolkingsregisters
- Voor wie weinig tijd heeft: er zijn twee 'grote' registers met
alfabetische namenlijst, invnrs
997 en 998. Maar omdat men bij die laatste geprobeerd heeft de
mutaties over 26 (!) jaren bij te houden is het nogal
een rommeltje geworden. Zelfs de binnenkant van het achterblad is
beschreven! Door de vele mutaties kon de indeling naar werkplek niet
consequent volgehouden worden, waardoor de eerste twee folio's de
laatste aanstellingen bevatten en achterin folio's met
diversen zitten.
- Het kan wel zin hebben om alle registers tijdens iemands
carrière in te zien, want soms staat er ineens extra informatie.
Bijvoorbeeld 'schrijver belast met het bijhouden van de stamboeken'
of
iets dergelijks..
Aankomsten 1820-1827
'Nominatieve staten' van de aankomst in de kolonie
van aangestelde personeelsleden, met
vermelding van aankomstdatum, gezinssamenstelling en in welke
betrekking zij aangesteld zijn. Aankomsten 1820-1821 invnr. 1343,
aankomsten 1822-1827 invnr 1370.
Niet volledig, soms werd de aankomst van een aangesteld
personeelslid
alleen gemeld in brieven van de directeur.
Aanstellingen 1823-1825
In de periode 1823-1825, toen het personeelsbestand
spectaculair steeg door de bouw van de gestichten, staan de
aanstellingen van personeel, plus promoties en functieveranderingen,
in de twee designatieregisters 'Register van de
onderscheidene plaatsingen in de Kolonien gedurende het jaar 1823'
(tot 1 april 1824) en 'Designaties over 1824' (tot 1
april 1825) in invnr 1395.
Correspondentie over personeelsleden
Over aanstelling werd besloten door de permanente commissie. Brieven
daarover zijn te vinden via de brievenboeken, waarbij verwezen zal
worden naar of een sollicitatiebrief of een 'voordragt des
Directeurs', oftewel een brief van de directeur waarin hij
informatie
geeft over de kandidaat.
Hetzelfde geldt voor verandering van functie, voor loonsverhoging
(hoewel dat zelden voorkwam) en voor ontslag, daarover
moet voorafgaand aan de beslissing (en mogelijk ook ná de
beslissing als het personeelslid het er niet mee eens is)
gecorrespondeerd zijn tussen de directeur in Frederiksoord en de
permanente commissie in Den Haag, en mogelijk ook door het
personeelslid zelf. Ook in de notulen van de pc moet hierover
discussie te vinden zijn. Zie zoeken in de post
Borgstellingen
Ambtenaren die bij hun werk 'eene geldelijke verantwoording' hadden,
zoals directeuren en winkeliers, moesten een
borgsom storten bij de Maatschappij of moesten iemand vinden die
borg
voor hen wilde staan. Een register borgstellingen 1830 tot 1856
bevindt zich in invnr 1008.
Daarachter zitten brieven of notarisacten die op de borgstelling
betrekking hebben, het blauwe potloodnummer op die stukken
correspondeert met de
registerinschrijving. Soms blijken daaruit relaties tussen mensen
die eerder onbekend waren.
Sommige van de
borgstellingen uit deze periode bevinden zich, samen met enkele
borgstellingen uit latere jaren, in invnr 1002.
Jaarverslagen
Personeelsleden worden regelmatig genoemd in de jaarverslagen, meest
onder het kopje 'Personeel der ambtenaren'. Daarnaast worden de
desbetreffende
employés in de jaarverslagen genoemd bij het overzicht van de
geestelijke zorg en het koloniale
onderwijs. Naar de invnrs
Alle mutaties 1833-1859
Alle mutaties uit de
periode 1833-1859, ook van personeelsleden, worden per maand en per
kolonie vermeld in de
mutatie-registers.
Dit kan geraadpleegd als het bevolkingsregister geen uitsluitsel
geeft, maar het kan ook extra informatie geven. Bijvoorbeeld:
- Als iemand is ontslagen,
kan in deze registers nagegaan of er op diezelfde datum ook anderen
ontslagen of overgeplaatst zijn. Dat kan duiden of op een
bezuinigingsronde met ontslagen of op een ontdekking van fraude.
- Als een ambtenaarszoon of -dochter is gedeserteerd, kan er worden
nagegaan of op diezelfde datum ook iemand anders uit een of andere
bewonerscategorie is gedeserteerd. Naar de invnrs
Voor de doorzetters
Eerder op deze pagina zijn al enkele tijdstippen genoemd rond welke
het
zinvol kan zijn de post door te nemen. Het kan ook op goed geluk. In
de
brievenboek kan bij ´afzender´ gekeken worden naar brieven van het
personeelslid en kunnen de
samenvattingen van de brieven van de directeur doorlopen worden op
opmerkingen over het personeelslid, zie zoeken
in de post.
Doornemen tuchtzaken
Behalve directeuren en adjunct-directeuren hadden ook lagere
ambtenaren, als wijkmeesters, boekhouders en zaalopzieners,
zitting in de tuchtcolleges van de kolonie waar ze werkten.
Bovendien
traden zij daar vaak op als aanbrenger van overtredingen of als
getuigen.
- Voor ambtenaren die werkten in de vrije kolonien kunnen de
desbetreffende tuchtraadszittingen doorlopen. Naar de invnrs
NB: Bij deze zittingsverslagen zijn gevoegd de voorbereidende
processen-verbaal van de raden van toezicht van de drie vrije
koloniën en die bevatten veel meer bijzondere informatie dan het
zittingsverslag zelf.
- Voor ambtenaren in de gestichten kunnen de desbetreffende
tuchtraadszittingen doorlopen. Naar de invnrs
De Star doornemen, 1819-1825
In het maandblad De Star van de Maatschappij van Weldadigheid
(kopieën aanwezig op het Drents Archief, maar ook op internet
raadpleegbaar, zie
daarover dit artikel) zijn twee
plaatsen waar personeelsleden genoemd kunnen worden:
- In de rubriek 'Kolonie-berichten', elke maand achterin het nummer.
- In de jaarverslagen, die meestal in het augustus- of
septembernummer
van elk jaar
gepubliceerd werden. In de tekst worden de kolonies doorlopen,
waarbij
af en toe personeelsleden genoemd worden als ze het heel goed doen,
of als ze het heel slecht doen.
Personeelsleden
volgen na 1859
- Personeelsleden die in de vrije koloniën werkten kunnen na 1859
worden gevolgd in de database Maatschappij van Weldadigheid op
www.drenlias.nl.
Voor aanvullend onderzoek zijn er de 'stamboeken der ambtenaren' uit
de periode 1860-1907. Naar
de invnrs
Zie verder deel II van de inventaris van het archief van de
Maatschappij van
Weldadigheid, dat de periode 1859-1970 bestrijkt. Die inventaris is
bereikbaar via www.drentsarchief.nl.
- Personeelsleden die in of rond de gestichten te Veenhuizen en
Ommerschans werkten kunnen na 1859 worden gevolgd in het Archief van
de
Rijkswerkinrichtingen te Veenhuizen en Ommerschans, ook op het
Drents Archief, toegang 0137.01.
Zo staan ambtenaren bij Veenhuizen II van 1859-1873 in toegang
0137.01
invnr 595,
folio 1-32, en de daaropvolgende periode tot 1886 in toegang 0137.01
invnr 596. Overzichtsregisters van ambtenaren in dat archief zijn
toegang 0137.01 invnrs 51-54. Zie verder de inventaris van de
Rijkswerkinrichtingen,
bereikbaar via
www.drentsarchief.nl.