Soms is het noodzakelijk om als burger zelf de uitspraak van een rechter te vragen. Het gaat dan niet om strafrechtelijke, maar civielrechtelijke of burgerlijke kwesties. Dit kan gaan om zaken als een nalatenschap, echtscheiding, een boedelscheiding of de opheffing van de huwelijksgemeenschap

Alle rechtbankarchieven van Drenthe bevinden zich in het Drents Archief.  Dit geldt voor het arrondissementsrechtbank archief van Assen als voor de Drentse kantongerechten: Assen (vanaf 1838), Meppel (vanaf 1838) en Emmen (vanaf 1877) en Hoogeveen (van 1838 tot 1933).  

Voordat u aan dit soort onderzoek begint, is het handig om te weten naar welke zaak u op zoek bent, wanneer deze zaak zich (ongeveer) afspeelde en welke rechtbank een uitspraak doet: oordeelt de kantonrechter over de zaak bijvoorbeeld, of moet de verdachte(n) zich verantwoorden voor de arrondissementsrechtbank

De kantonrechter velt zijn oordeel vooral over kleinere zaken, waarbij de eis in geld onder een bepaald bedrag ligt. Het kantongerecht behandelt  verder geschillen die te maken hebben met  onroerend goed, pachtzaken en huurzaken. maar ook arbeidszaken . Ook kent het kantongerecht een eenvoudige rechtsgang voor het innen van kleine geldvorderingen. Belangrijk voor genealogisch onderzoek is het feit dat de kantonrechter in voogdijzaken beslist.

Via rolboeken en (soms) aanwezige alfabetische registers kan gericht gezocht worden naar de rechtszaak. Het vonnis is vaak aanwezig, maar daarnaast bevatten soms de processen-verbaal nog veel meer informatie. Vergeet dan vooral ook niet deze bron!

Tussen 1811 en 1838 kende Drenthe de Rechtbank van Eerste Aanleg en Vredegerechten. Dit is te vergelijken met de verdeling arrondissementsrechtbank en kantongerechten.

Totdat de Fransen in Drenthe kwamen was er sprake van oude rechterlijke instellingen als de lotting van de Etstoel (het Drentse gerechtshof vóór 1791) en de goorsprake (de dingspilsgewijze rechtszitting). Bovendien bestonden er binnen de grenzen van Drenthe enkele heerlijkheden met afwijkende rechtsregels.

Via de link hieronder is dit hoofdstuk uit de Genealogische Gids te vinden:
Burgerlijke Rechtszaak (544kB)